Η εφηβεία είναι μία περίοδος ραγδαίων και πολλαπλών αλλαγών μέσα στον άνθρωπο. Ο έφηβος αρχίζει να αποκτά την πρώτη του ανεξαρτησία που τον διαχωρίζει από τη φάση του παιδιού αλλά όχι και πλήρης ανεξαρτησία, γεγονός που τον διαχωρίζει από τον ενήλικα. Είναι μία περίοδος γεμάτη αμφισβήτηση ενώ χαρακτηρίζεται από αντίδραση και επανάσταση. Ο έφηβος, δοκιμάζει τα όρια του και αυτά των κοντινών του ανθρώπων, προσπαθεί να ορίσει τον εαυτό του, μέσα στην κοινωνία και στα μεμονωμένα κοινωνικά συστήματα στα οποία ανήκει, όπως είναι το σχολείο, η οικογένεια και οι φίλοι. Δεν ξέρει ποιός είναι, τι τον ορίζει, από τι αποτελείται ο εαυτός και η ταυτότητα του, αλλά αρχίζει να αποκτά επίγνωση. Αντιδρά στο περιβάλλον του σε μία προσπάθεια να πάρει τον έλεγχο του εαυτού και της ζωής του, πράγμα πολύ πρωτόγνωρο. Συχνά η περίοδος αυτή, χαρακτηρίζεται από πολλές συγκρούσεις και ένταση, οι περισσότερες από αυτές είναι εσωτερικές.

Οι γονείς στα μάτια του εφήβου γίνονται από «Θεοί», κανονικοί άνθρωποι. Τα προηγούμενα χρόνια, πριν την εφηβεία, οι γονείς δεν αμφισβητούνται, είναι αυτοί που φροντίζουν, έχουν «δύναμη» και στα μάτια του παιδιού συχνά, είναι οι «μεγάλοι» που ξέρουν καλύτερα. Στην εφηβεία, οι γονείς αποκτούν ανθρώπινες διαστάσεις, κάνουν λάθη, η δύναμη τους αμφισβητείται. Χάνουν την θέση που είχαν και ακόμα, δεν έχουν κάποια θέση συγκεκριμένη. Παραμένουν μετέωροι για λίγο, όπως μετέωρη είναι και η ταυτότητα του εφήβου, οι ικανότητες του, τα συναισθήματα του… όλα αιωρούνται εκείνη την περίοδο.

Αυτή η προηγούμενη θέση των γονέων, ως οι «μεγάλοι» που ξέρουν καλύτερα, εύκολα γίνεται αντιληπτή από τον έφηβο ως σχέση εξουσίας. Αυτό είναι ένα στάδιο πολύ φυσιολογικό και απαραίτητο ώστε να δημιουργήσει την ατομικότητα του, να οδηγηθεί στην ενήλικη ζωή και να αρχίζει να φτιάχνει ισότιμες σχέσεις με τους ανθρώπους γύρω του.

Οι γονείς μπαίνουν και αυτοί σε αυτήν την περίοδο και νιώθουν ότι χάνουν τον “έλεγχο”. Τα όρια που θέτουν, συνεχώς καταπατούνται ανοιχτά ή κρυφά, δοκιμάζονται, αλλάζουν. Έρχονται αντιμέτωποι με την αίσθηση ότι το παιδί τους μεγαλώνει, τους αμφισβητεί έντονα, αποκτά την πρώτη ανεξαρτησία, έχει άποψη και την υποστηρίζει.

Θα λέγαμε ότι είναι μία περίοδος στην οποία, πολλά πράγματα κερδίζονται και παράλληλα χάνονται. Για τους γονείς είναι και μία περίοδος αποχωρισμού. Ο εξαρτητικός δεσμός σπάει, ομαλά ή βιαία.

Όσο πιο καλά είναι προετοιμασμένο το έδαφος από μικρότερες ηλικίες, τόσο πιο ομαλά θα γίνει αυτή η μετάβαση. Εάν οι γονείς έχουν καταφέρει να επιτρέψουν στο παιδί να παίρνει πρωτοβουλίες, να αποφασίζει για πράγματα, να αναλαμβάνει ευθύνες, εάν έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον όπου υπάρχει χώρος για πειραματισμό, δοκιμές, λάθη και συγκρούσεις, τότε η εφηβεία μπορεί να είναι μία ομαλή και σταδιακή μετάβαση στην ενήλικη ζωή. Αυτό όμως, δεν είναι και εύκολο!

Εάν το περιβάλλον είναι αυστηρό, περισσότερο άκαμπτο, χαρακτηρίζεται από πρέπει και ανελαστικούς κανόνες, η αντίδραση και η δοκιμή του εφήβου, πιθανά να είναι πιο έντονη. Μπορεί κάτι τέτοιο να προκύπτει από υπερβολική αγωνία των γονιών, από υπέρ-προστατευτικότητα. Το ίδιο μπορεί να προκύψει και από ένα περιβάλλον υπερβολικά “ελεύθερο”, χωρίς όρια, διάχυτο.

Και στις δύο περιπτώσεις, είτε το περιβάλλον είναι άκαμπτο, είτε χαοτικό, ο έφηβος δυσκολεύεται να δομήσει την ατομικότητα του και οι δοκιμές που θα κάνει θα είναι πιο απότομες.

Τι γίνεται στο περιβάλλον; Τι χαρακτηριστικά έχει; Πως είναι δομημένες οι σχέσεις; Τι χαρακτηριστικά έχει η επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη; Τι μπορεί να οδηγεί κάθε φορά τον έφηβο να αντιδρά όπως αντιδρά; Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που μπορεί να μας απασχολήσουν προσπαθώντας να κατανοήσουμε τη λειτουργία του εφήβου.

Καθετί που συμβαίνει στο σύστημα που ανήκω καθρεφτίζει κάτι από μένα, τους τρόπους λειτουργίας μου, αυτά που κάνω καλά ή τις αδυναμίες μου.

Αν κοιτάξουμε στο περιβάλλον μας και αν καταφέρουμε να συζητήσουμε με τον έφηβο σε ένα κλίμα ασφάλειας, ανοιχτότητας, και διάθεσης για κατανόηση, οι απαντήσεις σε όσα μας δυσκολεύουν και προβληματίζουν, θα βρίσκονται εκεί. Κάποιες φορές μπορεί να είναι αδύνατο να απαντήσουμε μόνοι μας σε αυτά τα ερωτήματα, ή μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μίας περίπλοκης κατάστασης μέσα στο σπίτι, στην οποία κι εμείς οι ίδιοι να χανόμαστε και να μην μπορούμε να δούμε καθαρά. Είναι πιθανό να χρειαστούμε την βοήθεια ενός ειδικού (ψυχολόγου ή ψυχοθεραπευτή), ώστε να δούμε πιο καθαρά πως λειτουργεί το σύστημα αλλά και εμείς μέσα σε αυτό. Τα μέλη ενός συστήματος είναι ρητά συνδεδεμένα. Όταν κάποιος μέσα σε ένα σύστημα, παίρνει την απόφαση να αναπτυχθεί και να αλλάξει τρόπους λειτουργίας που δεν ευδοκιμούν, όλο το σύστημα αλλάζει.

Έτσι, αντί να βιαστούμε να κατηγορήσουμε τον έφηβο ή κάποιον άλλον μέσα στο σύστημα, βγάζοντας συμπεράσματα γι αυτόν ή για μας, καλό θα ήταν να πάρουμε μία ανάσα και να διερωτηθούμε. Να κοιτάξουμε μέσα μας, να κοιτάξουμε γύρω μας… Ίσως να μην μπορούμε να το κάνουμε μόνοι μας και δεν πειράζει. Το πιο σημαντικό όμως είναι να μπορούμε να το αναγνωρίσουμε και να ζητήσουμε βοήθεια. Να μπορούμε να είμαστε ειλικρινείς πρώτα απέναντι στον εαυτό μας.