Ας ξεκινήσουμε, προσπαθώντας να εξηγήσουμε τι είναι το άγχος και ποια είναι η λειτουργία του στους ανθρώπους.

Το άγχος είναι η κατάσταση που μπαίνει ο οργανισμός μας (ψυχικά και σωματικά) προκειμένου να ανταπέξλθει σε κάτι απαιτητικό. Είναι μία κατάσταση εγρήγορσης, ετοιμότητας, προετοιμασίας για γρήγορη και άμεση ανταπόκριση σε κάτι που έρχεται. Αυτό που αισθάνομαι όταν νιώθω άγχος είναι ένα μείγμα φόβου, αγωνίας και έντασης.

Νιώθω άγχος όταν αισθάνομαι ότι απειλούμαι ή/και όταν θέλω πολύ να καταφέρω κάτι. Αυτά τα δύο μπορεί να πηγαίνουν μαζί! Μπορεί να βρίσκομαι μπροστά σε μία νέα κατάσταση για μένα, εντελώς καινούρια, στην οποία δεν έχω καμία προηγούμενη εμπειρία. Αγωνιώ να τα καταφέρω, αγχώνομαι να ανταποκριθώ… Μπορεί να είναι μία αντικειμενικά απαιτητική ή απειλητική κατάσταση, που ζητά από μένα όλη την προσοχή μου. π.χ. Εξετάσεις.

Το άγχος ενεργοποιεί το σώμα μου προς τον στόχο. Όλο το σώμα μου είναι ενεργοποιημένο προς την κατεύθυνση που κοιτάω, προς τα εκεί που θέλω ή πρέπει να πάω, προς αυτό που καλούμαι να αντιμετωπίσω. Οι κεραίες μου είναι τεταμένες, οι σκέψεις μου στοχευμένες, το σώμα μου έτοιμο να αντιδράσει και σε ένταση. Προετοιμάζομαι γι’ αυτό που έρχεται…

Και αφού περάσει, ηρεμώ. Νιώθω ανακούφιση. Βρίσκομαι σε μία άλλη αντίθετη κατάσταση.

Η ζωή των εφήβων περιστρέφεται γύρω από την κοινωνική, την οικογενειακή και την μαθητική τους ζωή. Το άγχος που πιο συχνά γίνεται αντιληπτό από τους γονείς είναι αυτό που αφορά το σχολείο. Κι αυτό συμβαίνει γιατί και οι γονείς αγχώνονται μαζί με τα ίδια τα παιδιά.

Από μόνο του το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι αρκετά απαιτητικό και έτσι οργανωμένο ώστε να δημιουργεί και να ενισχύει αυτό το συναίσθημα. Οι εξετάσεις στο τέλος του χρόνου, η αίσθηση ότι κρινόμαστε από την επίδοση μίας συγκεκριμένης μέρας, η ιδέα ότι πρέπει να αποφασίσουμε μέχρι το τέλος του σχολείου τι θέλουμε να κάνουμε στη ζωή μας και να το πετύχουμε, ο ανταγνωνισμός που έρχεται μαζί με όλα αυτά, η έμφαση στην διόρθωση των λαθών, όλα αυτά εντείνουν την αγωνία. Το σύστημα κινείται γύρω από “πρέπει” και συνεχόμενους στόχους που χρειάζεται να καταφέρουμε ώστε να είμαστε καλοί μαθητές, να γίνουμε “κάποιοι” στη ζωή μας, να πάρουμε σημαντικές αποφάσεις, να προχωρήσουμε, κ.ο.κ. Όλα τα παραπάνω, αν τα κοιτάξουμε από απόσταση, θα καταλάβουμε αμέσως οτι είναι μόνο ένα μικρό μέρος της αλήθειας για τη ζωή.

Αυτό που συνήθως συμβαίνει είναι ότι οι γονείς αγωνιούν τα παιδιά τους “να βρουν τον δρόμο τους”. Αυτή η αγωνία μεταφέρεται στα παιδιά με τη μορφή απαιτήσεων και ενισχύουν το άγχος να ανταποκριθούν σε όλα τα παραπάνω. Κάποιοι ενεργοποιούνται από αυτό, και κάποιοι υπολειτουργούν.

Αν σε αυτό προσθέσουμε και τους υπόλοιπους τομείς της ζωής των εφήβων, που κάνουν τα πρώτα τους βήματα στον έρωτα, στις ουσιαστικές φιλικές σχέσεις και προσπαθούν να βρουν τη θέση τους μέσα στην οικογένεια, τότε μπορούμε να αντιληφθούμε το πόσο απαιτητικό διάστημα μπορεί να ειναι η εφηβεία, και κυρίως η περίοδος του λυκείου.

Το παραγωγικό άγχος είναι αυτό που ενεργοποιεί τον μαθητή και τον κάνει να θέλει να πετύχει τον στόχο του, του δίνει κίνητρο και θέληση για προσπάθεια. Όταν αυτό κινείται σε λογικά επίπεδα, ο έφηβος μπορεί να κρατάει την ισορροπία ανάμεσα στους διάφορους τομείς της ζωής του και να είναι λειτουργικός στην καθημερινότητα του. Επίσης, παραμένει ανοιχτός σε όλα τα ενδεχόμενα χωρίς να νιώθει ότι αν δεν τα καταφέρει, ήρθε το τέλος του κόσμου.

Αντίθετα, όταν το άγχος υπερβαίνει τα όρια, αρχίζει να επηρεάζει τον τρόπο που σκέφτεται για τον εαυτό του, τη ζωή, τον στόχο του. Γίνεται βαρύς, αυτό που θέλει να πετύχει γίνεται ένα πρέπει και το ενδεχόμενο να μην τα καταφέρει προκαλεί πανικό. Αρχίζει να διαμορφώνει ιδέες για τον εαυτό του, όπως “αν δεν τα καταφέρω θα είμαι ένας αποτυχημένος, θα απογοητεύσω τους άλλους, δεν θα έχω άλλη ευκαιρία”. Η ζωή βιώνεται ως αδιέξοδο και η επιτυχία ως μονόδρομος. Μπορεί να δείτε τα παιδιά να απομονώνονται, να μην έχουν όρεξη να βγουν, να βιώνουν συνεχώς ενοχές όταν δεν κάνουν αυτό που πρέπει, να έχουν νεύρα ή ξεσπάσματα θυμού…

Αυτός ο δρόμος μπορεί να οδηγήσει και σε κρίσεις πανικού ή αντίθετα σε παραίτηση από κάθε στόχο. Η ζωή αρχίζει να φαίνεται μόνο δύσκολη και δεν υπάρχει χώρος για απόλαυση.

Αυτό που βοηθάει πολύ είναι το μοίρασμα και η συζήτηση. Είναι σημαντικό πρώτα οι γονείς να χαλαρώσουν και να ανοιχτούν σε όλα τα πιθανά ενδεχόμενα. Να προσπαθήσουμε να δείξουμε στα παιδιά μας ότι αυτή είναι μόνο μία περίοδος της ζωής που έχει και πολύ όμορφα κομμάτια που κι αυτά έχουν αξία να βιωθούν. Είναι η αρχή ενός δρόμου, που θα έχει πολλές διασταυρώσεις και πολλά μονοπάτια και πολλές επιλογές… τίποτα από αυτά που γίνονται τώρα δεν θα καθορίσει όλη τη ζωή. Η ενθάρρυνση και η εστίαση σε όλα όσα λειτουργούν και μπορύν να βοηθήσουν τον έφηβο σε αυτήν την περίοδο της ζωής είναι πολύ σημαντικά. Οι δραστηριότητες που εμπλέκουν το σώμα και βοηθούν μέρος της έντασης να εκτονωθεί είναι επίσης ζωτικής σημασίας.

Τέλος, αν κάτι σας ανησυχήσει, μην διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια από κάποιον ειδικό.

Ας μην ξεχνάμε ότι η οικογένεια είναι ένα σύστημα γεμάτο αλληλεπιδράσεις, ο ένας επηρεάζει τον άλλον άμεσα και συνέχεια. Οπότε κάτι που νιώθει ο γονιός, μεταφέρεται στον έφηβο και ανάποδα. Ας είμαστε ευαίσθητοι σε όλα όσα συμβαίνουν και ας ακούμε τις ανάγκες του κάθε διαστήματος με ειλικρίνεια και καθαρότητα! Αν οι γονείς ανοιχτούμε και μάθουμε και να χαλαρώνουμε μέσα στη ζωή και τις δυσκολίες της, τότε θα μάθουμε μέσα από το παράδειγμα μας στα παιδιά να στέκονται στα δύσκολα με ισορροπία!