Η ψυχική διεργασία που συνοδεύει την απώλεια είναι το πένθος. Το πένθος λοιπόν είναι το συναίσθημα θλίψης και λύπης που βιώνει ένα άτομο όταν έχει χάσει κάποιον ή κάτι που ήταν σημαντικό. Το πένθος δεν σχετίζεται μόνο με τον θάνατο κάποιου αγαπημένου προσώπου αλλά με την απώλεια γενικότερα. Πενθώ για το θάνατο ανθρώπων που αγαπώ, πενθώ όταν χάνω κάτι που αγαπώ, πενθώ αν χάσω τη δουλειά μου, την υγεία μου, ένα μέρος από το σώμα μου, μία σχέση, έναν φίλο, ένα σπίτι, πενθώ για κάθε σημαντική απώλεια.

Οι έφηβοι και αυτοί, έχουν απώλειες. Απώλειες προσωπικές, που αφορούν την κοινωνική τους ζωή και τον εαυτό τους όπως το να χάσουν κάποια φιλία, κάποιον έρωτα, ή ακόμα και να μην είναι όσο “δημοφιλείς” θα ήθελαν. Επίσης, απώλειες οικογενειακές, όπως ένα διαζύγιο ή μία αλλαγή μέσα στην οικογένεια, ένας θάνατος παπούδων ή ακόμα και γονέων, μία ασθένεια σε κάποιο μέλος της οικογένειας, κ.α. Και μία διευρυμένη απώλεια που έρχεται από την αλλαγή και την μετάβαση από την παιδική ηλικία στην εφηβική. Οι απώλειες που συνοδεύουν την μετάβαση αυτή είναι πολλές. Αλλάζει η εσωτερική τους αίσθηση, δεν είναι πια παιδιά αλλά δεν ξέρουν τι είναι. Έτσι χάνουν μέγάλο μέρος της ανεμελιάς και την χαλαρότητας που είχαν λίγο πριν και μεγάλο μέρος των σκέψεων τους αντικαθίσταται με προβληματισμούς πιο υπαρξιακούς, δύσκολους και “μεγαλίστικους”. Από παιδιά που παίζουν γίνονται μικροί φιλόσοφοι.

Αλλάζουν οι σχέσεις τους με τους σημαντικούς άλλους, χάνουν μέρος της προσοχής και της φροντίδας που είχαν μέχρι τώρα και παρόλο που οι ίδιοι οι έφηβοι δεν αποζητούν πολλά φιλιά και χάδια ταυτόχρονα τα έχουν ακόμα ανάγκη και μπορεί να τα πενθούν με έναν όχι τόσο συνειδητό τρόπο.

Γενικότερα, θα λέγαμε ότι το μεγάλωμα στη ζωή εμπεριέχει απώλεια και πένθος καθώς για να βρεις τα νέα πράγματα χρειάζεται να αφήσεις τα παλιά. Ο οργανισμός μπαίνει σε διεργασία πένθους είτε το έχουμε αντιληφθεί, είτε όχι.

Μπορούμε να συνδέσουμε την εφηβεία με την αίσθηση του πένθους καθώς είναι μία εποχή τεράστιας μετάβασης. Οι έφηβοι βιώνουν πολλές μεταπτώσεις στην διάθεση τους, έχουν άρνηση, τους αρέσει να απομονώνονται, να μιλάνε με τους συνομιλήκους τους για όλα αυτά και άλλα πολλά που μας δείχνουν ότι οργανικά, ασυνείδητα και έμμεσα “πενθούν” όλες αυτές τις αλλαγές.

Όταν συνδυαστεί και κάποια ρεαλιστική απώλεια όλα τα παραπάνω ενισχύονται. Οι έφηβοι έχουν τον δικό τους τρόπο να βιώσουν το πένθος, την θλίψη και την στεναχώρια. Μπορεί να την εκφράζουν περισσότερο με αντίδραση, θυμό και επιθετικότητα ή ακόμα και με απομόνωση και μοναξιά. Μπορεί να εκφράσουν τα δύσλολα συναισθήματα με ακραίες συμπεριφορές, σπάζοντας κανόνες ή πηγαίνοντας κόντρα. Όλα αυτά συμβαίνουν επειδή ίσως δεν έχουν καταφέρει να αναγνωρίσουν τι τους συμβαίνει ή μπορεί να αισθάνονται ότι δεν έχουν αρκετό χώρο για να εκφράσουν τα συναισθήματα τους, ότι αυτά δεν είναι αποδεκτά ή ότι το περιβάλλον δεν μπορεί να αντέξει ή να διαχειριστεί την δική τους θλίψη.

Είναι πολύ σημαντικό οι έφηβοι να μην απομονώνονται από το οικογενειακό πένθος και την διεργασία του, αντίθετα είναι πολύ χρήσιμο και βοηθητικό όταν εμπλέκονται και συμμετέχουν. Με αυτόν τον τρόπο νιώθουν ότι είναι μέρος και βρίσκουν μία δίοδο να εκφράσουν τον πόνο τους.

Είναι σημαντικό να μπορούμε να μιλάμε ανοιχτά με τα παιδιά μας για αυτό που συμβαίνει στην οικογένεια, με ειλικρίνεια και διάθεση να απαντήσουμε στις ερωτήσεις τους με καθαρότητα. Χρειάζεται να είμαστε ανοιχτοί και με τα δικά μας συναισθήματα, εκφράζοντας και τον δικό μας πόνο αλλά ταυτόχρονα δίνοντας το μήνυμα ότι μπορούμε να το διαχειριστούμε και ότι δεν ζητάμε από τον έφηβο να μας προστατέψει. Ο ρόλος μας, ως γονιού που φροντίζει και προστατεύει παραμένει αλλά είμαστε και άνρθωποι. Είναι μια λεπτή ισορροπία.

Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούμε χώρο να ακούσουμε τον έφηβο και να ακουστούμε από αυτόν, δημιουργούμε έναν χώρο για επικοινωνία, μία αίσθηση ότι μπορούμε να μοιραστούμε τα συναισθήματα μας και να είμαστε μαζί σε αυτό με τους διαφορετικούς μας ρόλους.

Αν δείτε τον έφηβο να θέλει να περνάει χρόνο με τους φίλους του και να μην μιλάει γι αυτό, δεν σημαίνει ότι δεν νοιάζεται για το οικοιγενειακό συμβάν. Αντίθετα, σημαίνει ότι θέλει υποστήριξη από τον δικό του κύκλο ή αποζητά στιγμές που τον συνδέουν με την “κανονικότητα”. Πολλοί γονείς το παρεξηγούν αυτό και γίνονται επικριτικοί ή θεωρούν ότι ο έφηβος είναι αδιάφορος. Αυτό ποτέ δεν είναι αλήθεια! Οι έφηβοι όπως και τα παιδιά έχουν διαφορετικούς τρόπους αντιμετωπίσης του πένθους, ξεφεύγοντας φαινομενικά απο τον πόνο. Είναι ένας άλλος τρόπος διεργασίας, διαφορετικός από τον δικό μας.

Γι αυτό είναι πολύ σημαντικό να μην βιάζομαστε να βγάλουμε συμπεράσματα για τον έφηβο μας, να μην κρίνουμε, να μην έχουμε προσδοκίες ή αναμονές για το πως θα έπρεπε να νιώθει ή να εκφράζεται. Πριν κρίνουμε, ας ρωτήσουμε, ας μοιραστούμε τις σκέψεις με ανοιχτότητα, ας προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε. Ας δοκιμάσουμε να δημιουργήσουμε έναν ασφαλή χώρο όπου ο έφηβος θα νιώθει ελεύθερος και ασφαλής να εκφράσει όλα όσα αισθάνεται με τον δικό του τρόπο. Και αν δεν μπορούμε μόνοι μας, ας ζητήσουμε βοήθεια από κάποιον ειδικό. Μέσα σε όλα αυτά που συμβαίνουν, ίσως είναι πολύ δύσκολο να μπορούμε να δούμε την ανάγκη καθαρά και δεν πειράζει. Είναι ανθρώπινο και πολύ πολύ αληθινό.